ماندالا

تصور و ساختن نمونه های جاودانه ، یکی از آشکارترین تلاشهای انسانی است که از نخستین لحظات زندگی ، مرگ و زوال را به چشم می دیده و همه ی مظاهر دنیا را در حال فروریختن می یافته است. یکی از مهمترین نمادهایی که با جاودانگی و بی نهایت پیوند دارد نماد ماندالا است. در حقیقت انسان سنّتی ، مفاهیم جاودانه را دراین شکل مجسم کرده است. این تجسم، گاه به صورت تصویری ذهنی و گاهی نیز به شکل نمونه های بصری درآمده است. ماندالا در شاخص ترین تصویر خود از دو شکل بنیادی دایره و مربع تشکیل شده است. دایره به عنوان نمادی ازآسمان ، معنویت، کمال ، تمامیت و یکپارچگی روح و زمان و... است وکامل ترین شکل هندسی محسوب می شود دیگر شکل مهم که نماد مادی بودن و زمینی بودن است مربع می باشد مربع نیز نشان دهنده ماده، مکان ، زمین، استقرار ، استحکام ، سکون ، ثبات و نمادی از کل دنیاست. نقوشی چون مربع و دایره چه به صورت منفرد و چه در ترکیب با یکدیگر درمیراث کهن شرق باستان (قبل وبعد از تاریخ) بسیار دیده می شود که خالی از معنا نیستند شاید بتوان گفت هرجا دیدگاه انسان تقدس می یابد ماندالا نیز به وجود می آید. هر چند که از این دو نماد مادر سخن به تفصیل رفته است اما کمتر توجهی به ترکیب این دو شکل در نماد جهان شمول ماندالا شده است. نقشمایه هایی همچون ماندالا که از اشکال بنیادین تشکیل می شوند با خود مفاهیم بنیادینی را نیز همراه می کنند و در ترکیب باهم (تربیع دایره) معانی عمیق تری را نیز به وجود می آورند. این ترکیب نمادین در هنرهای سنتی هند، چین و ایران به وفور دیده می شود هدف کلی در این تحقیق ریشه یابی مفهوم نمادین ماندالا ، و ظهور آن در آثار بر جای مانده در هنر سنّتی ایران، و شناخت مفهوم و پیشینه آن در شرق(هند وچین) می باشد. اهداف جزیی شناخت نمادهای دایره و مربع و ترکیب آنها در قالب نمادهای بنیادین ، ظهوراین نمادهای بنیادین در هنرسنّتی، مقدس و در نهایت معرفی محدود آن دسته از هنرهای سنّتی که از این نماد به وفور استفاده کرده اند، می باشد بررسی مجزای دو نماد دایره و مربع در این سه تمدن شرقی نشان داد که زمین و آسمان معمولا با این دو نماد نزد تمدن های مختلف شناخته می شود، و اتحاد این دو، یعنی تربیع دایره، بیانگر یک مفهوم، یعنی شکستن بعد مکان و زمان می باشد. و مرکزیتی که در این اشکال ماندالاوار وجود دارد ضرورتاً مقدس است. حضور این همه شباهت در معنا و شکل گیری نماد ماندالا در این تمدن ها از سر اتفاق نیست و در نهایت هنر سنّتی برای نمایاندن تقدس ، شکستن بعد زمان و مکان و تصور نمونه های ازلی از این نماد استفاده کرده است. در کل نماد ماندالا هرچند به صورت اسم خاص در هنر هندی و به طور اخص تبتی استفاده می شود اما حضور آن در جایی که هنر سنّتی شرقی که بر اساس اهداف جاودانه شکل می گیرد، غیرقابل انکار می باشد.